Tężyczka to zespół objawów związanych z zaburzeniami gospodarki wapniowo-magnezowej w organizmie. Objaw Trousseau stanowi jeden z kluczowych testów diagnostycznych pozwalających na jej rozpoznanie. Chociaż tężyczka nie jest typowym problemem skórnym, jej objawy mogą przypominać niektóre reakcje skórne, a dodatkowo często współwystępuje z innymi schorzeniami, w tym atopowym zapaleniem skóry. Poznanie objawów tężyczki i umiejętność rozpoznania objawu Trousseau może pomóc w szybkiej diagnozie i wdrożeniu odpowiedniego leczenia.
Czym jest tężyczka i jak się objawia?
Tężyczka (tetania) to zespół objawów nerwowo-mięśniowych wywołanych najczęściej obniżonym poziomem wapnia lub magnezu we krwi. Zaburzenia równowagi elektrolitowej prowadzą do nadpobudliwości układu nerwowego, co manifestuje się charakterystycznymi objawami. Wyróżniamy dwa główne rodzaje tężyczki:
- Tężyczka jawna – z widocznymi skurczami mięśni i innymi wyraźnymi objawami
- Tężyczka utajona – bez oczywistych symptomów, wykrywana jedynie w specjalistycznych badaniach
Typowe objawy tężyczki obejmują:
- Mrowienie i drętwienie wokół ust, palców rąk i stóp
- Bolesne skurcze mięśni, szczególnie dłoni i stóp
- Charakterystyczne ułożenie dłoni w tzw. „rękę położnika” (palce złączone, kciuk przygięty do dłoni)
- Skurcz krtani powodujący trudności w oddychaniu i uczucie „guli w gardle”
- Tzw. „karpia usta” – mimowolne skurcze mięśni twarzy
- Niepokój, lęk, kołatanie serca, nadmierna potliwość
- Czasem wysypka skórna przypominająca zmiany atopowe
Tężyczka nerwicowa (spazmofilia) to odmiana tężyczki, która może występować podczas silnego stresu, nawet przy prawidłowym poziomie wapnia i magnezu we krwi. Jest często mylona z atakiem paniki.
Objaw Trousseau – co to jest i jak go wywołać?
Objaw Trousseau to kluczowy test diagnostyczny stosowany przy podejrzeniu tężyczki. Polega na wywołaniu charakterystycznego skurczu mięśni dłoni (tzw. „ręki położnika”) poprzez kontrolowane niedokrwienie kończyny. Prawidłowa procedura przeprowadzenia testu wygląda następująco:
- Załóż mankiet do pomiaru ciśnienia na ramię osoby badanej
- Napompuj mankiet do wartości wyższej niż ciśnienie skurczowe (zwykle 20-30 mmHg powyżej)
- Utrzymuj mankiet napompowany przez 3-5 minut
- Obserwuj dłoń badanego
Test uznaje się za pozytywny, jeśli w ciągu kilku minut pojawi się charakterystyczny skurcz dłoni – zgięcie w stawie nadgarstkowym, wyprostowanie palców w stawach międzypaliczkowych dalszych, przywiedzenie kciuka i palców (tzw. „ręka położnika”). Dodatni objaw Trousseau silnie sugeruje obecność tężyczki i stanowi wskazanie do dalszej diagnostyki.
Uwaga! Test objawu Trousseau powinien być wykonywany wyłącznie przez personel medyczny. Nieprawidłowe przeprowadzenie testu może prowadzić do dyskomfortu lub powikłań.
Jak odróżnić tężyczkę od innych schorzeń?
Tężyczka może być mylona z innymi stanami, szczególnie gdy towarzyszy jej wysypka skórna lub objawy neuropsychiatryczne. Właściwe różnicowanie jest kluczowe dla wdrożenia odpowiedniego leczenia:
Tężyczka a atopowe zapalenie skóry
- W AZS dominują zmiany skórne (świąd, zaczerwienienie, suchość), a w tężyczce objawy nerwowo-mięśniowe
- Tężyczka może nasilać objawy AZS poprzez zwiększenie stresu i stanu zapalnego w organizmie
- Osoby z AZS często mają niedobory magnezu i wapnia z powodu diety eliminacyjnej, co sprzyja rozwojowi tężyczki
- Możliwe współwystępowanie obu schorzeń komplikuje obraz kliniczny i wymaga kompleksowego podejścia
Tężyczka a atak paniki
- W obu przypadkach występuje drętwienie, mrowienie, niepokój i przyspieszone bicie serca
- W tężyczce charakterystyczne są skurcze mięśni i pozytywny objaw Trousseau
- Badania krwi (poziom wapnia, magnezu) są kluczowe w różnicowaniu
- Tężyczka nerwicowa może nakładać się na zaburzenia lękowe, co utrudnia diagnozę
Diagnostyka tężyczki – jakie badania wykonać?
Przy podejrzeniu tężyczki lekarz zleca zwykle kompleksową diagnostykę, obejmującą:
- Badania krwi:
- Poziom wapnia całkowitego i zjonizowanego (najważniejszy parametr)
- Poziom magnezu
- Poziom fosforu
- Poziom witaminy D
- Poziom parathormonu (PTH)
- Równowaga kwasowo-zasadowa (pH krwi, poziom dwutlenku węgla)
- Funkcja nerek (kreatynina, mocznik)
- Badania fizyczne:
- Objaw Trousseau
- Objaw Chvostka (skurcz mięśni twarzy po opukaniu nerwu twarzowego)
- Ocena napięcia mięśniowego
- Elektrokardiogram (EKG) – może wykazać zmiany związane z zaburzeniami elektrolitowymi, np. wydłużenie odstępu QT
- Elektromiografia (EMG) – w przypadkach trudnych diagnostycznie
Postępowanie w przypadku tężyczki
Leczenie tężyczki zależy od jej przyczyny, nasilenia objawów i współistniejących schorzeń. Kluczowe jest ustalenie i wyeliminowanie czynnika wywołującego oraz przywrócenie równowagi elektrolitowej.
Postępowanie w ostrym ataku tężyczki
- Zachowaj spokój i zapewnij osobie komfort psychiczny i fizyczny
- Pomóż przyjąć wygodną pozycję, najlepiej półleżącą
- W przypadku hiperwentylacji (przyspieszony oddech) zachęć do kontrolowanego, spokojnego oddychania lub oddychania do papierowej torebki
- Wezwij pomoc medyczną, szczególnie przy skurczu krtani lub nasilonych objawach
- Nie podawaj leków bez konsultacji z lekarzem
- W warunkach szpitalnych może być konieczne dożylne podanie preparatów wapnia i magnezu
Leczenie przewlekłej tężyczki
Leczenie przewlekłej tężyczki wymaga kompleksowego podejścia i obejmuje:
- Suplementację:
- Preparaty wapnia (najczęściej węglan wapnia) – dawkowanie ustala lekarz indywidualnie
- Preparaty magnezu (cytrynian lub mleczan magnezu) – lepiej przyswajalne niż tlenek magnezu
- Witaminę D – niezbędną do prawidłowego wchłaniania wapnia
- Czasem witaminę B6 – wspomaga metabolizm magnezu
- Modyfikację diety:
- Zwiększenie spożycia produktów bogatych w wapń (nabiał, sardynki, migdały, nasiona chia)
- Zwiększenie spożycia produktów bogatych w magnez (orzechy, nasiona, zielone warzywa liściaste, kakao)
- Ograniczenie produktów zmniejszających wchłanianie wapnia (szczawiany, fityniany)
- Ograniczenie kofeiny i alkoholu – nasilają wydalanie magnezu
- Techniki relaksacyjne i terapię psychologiczną – szczególnie ważne w tężyczce nerwicowej:
- Trening oddechowy
- Medytacja i mindfulness
- Joga
- Terapia poznawczo-behawioralna
- Leczenie choroby podstawowej – jeśli tężyczka jest objawem innego schorzenia (np. niedoczynności przytarczyc, choroby nerek)
Ważne! Samodzielna suplementacja bez konsultacji z lekarzem może być niebezpieczna. Nadmiar wapnia może prowadzić do hiperkalcemii, a nadmiar magnezu do zaburzeń pracy serca i funkcji nerek.
Czy tężyczka jest wyleczalna?
Rokowanie w tężyczce zależy od jej przyczyny i współistniejących schorzeń:
- Tężyczka spowodowana przejściowym niedoborem elektrolitów zwykle ustępuje całkowicie po wyrównaniu poziomu wapnia i magnezu
- Tężyczka nerwicowa może wymagać długotrwałego leczenia psychologicznego i nauki technik relaksacyjnych, ale ma dobre rokowanie
- Tężyczka związana z chorobami podstawowymi (np. niedoczynność przytarczyc) wymaga leczenia choroby podstawowej i może mieć charakter przewlekły
- W przypadku współwystępowania z AZS konieczne jest kompleksowe leczenie obu schorzeń
Większość pacjentów z tężyczką może prowadzić normalne życie przy odpowiednim leczeniu i monitorowaniu poziomu elektrolitów. Kluczowe jest przestrzeganie zaleceń lekarskich, regularne kontrole i wypracowanie indywidualnych strategii radzenia sobie ze stresem, który często nasila objawy.
Jeśli zauważysz u siebie objawy tężyczki, szczególnie jeśli towarzyszą im zmiany skórne przypominające AZS, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem. Wczesna diagnoza i właściwe leczenie mogą znacząco poprawić jakość życia i zapobiec powikłaniom, takim jak nasilone ataki z zaburzeniami oddychania czy przewlekłe dolegliwości bólowe.