Krztusiec to poważna choroba zakaźna, która może prowadzić do groźnych powikłań, szczególnie u najmłodszych dzieci. Charakteryzuje się specyficznym, napadowym kaszlem, który może utrzymywać się przez wiele tygodni. Pomimo dostępności szczepień, w ostatnich latach obserwuje się niepokojący wzrost zachorowań na tę chorobę. W tym artykule omówimy objawy krztuśca u dzieci, metody leczenia oraz możliwe powikłania, aby pomóc rodzicom w rozpoznaniu tej choroby i podjęciu odpowiednich kroków.
Czym jest krztusiec i jak się przenosi?
Krztusiec (koklusz) to wysoce zakaźna choroba układu oddechowego wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis. Choroba ta rozprzestrzenia się drogą kropelkową – podczas kaszlu, kichania czy nawet zwykłej rozmowy z osobą zakażoną.
Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i małych dzieci, które nie zostały jeszcze w pełni zaszczepione przeciwko tej chorobie.
Okres wylęgania krztuśca wynosi zazwyczaj od 7 do 10 dni, choć może się wydłużyć nawet do 21 dni. Osoba chora jest najbardziej zakaźna w początkowej fazie choroby, jeszcze przed wystąpieniem charakterystycznego napadowego kaszlu, co znacząco utrudnia kontrolę rozprzestrzeniania się infekcji.
Charakterystyczne objawy krztuśca u dzieci
Przebieg krztuśca można podzielić na trzy charakterystyczne fazy, z których każda ma swoje specyficzne objawy:
Faza nieżytowa (1-2 tygodnie)
Początkowe objawy krztuśca przypominają przeziębienie lub infekcję górnych dróg oddechowych:
- Nieznacznie podwyższona temperatura ciała
- Katar
- Łagodny kaszel, który stopniowo się nasila
- Ogólne osłabienie
W tej fazie krztusiec jest często mylony z przeziębieniem, co utrudnia wczesną diagnozę. Warto zwrócić uwagę, że w przypadku krztuśca rzadko występuje wysoka gorączka – to jedna z wskazówek diagnostycznych, która może pomóc odróżnić go od innych infekcji.
Faza napadowego kaszlu (2-6 tygodni)
Jest to najbardziej charakterystyczna faza choroby:
- Napadowy, gwałtowny kaszel, często występujący seriami (5-10 kaszlnięć podczas jednego wydechu)
- Charakterystyczny świst lub „pianie koguta” przy wdechu po serii kaszlu (szczególnie u dzieci starszych)
- Kaszel często kończy się wymiotami lub odkrztuszaniem gęstej wydzieliny
- Napady kaszlu są częstsze w nocy i mogą znacząco zakłócać sen dziecka
- U niemowląt może wystąpić bezdech zamiast typowego kaszlu
Objawy krztuśca u niemowląt mogą różnić się od typowych objawów u starszych dzieci. Zamiast charakterystycznego „piania” podczas wdechu, u niemowląt często obserwuje się epizody bezdechu, sinienie twarzy oraz trudności z karmieniem. Te objawy wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.
Faza zdrowienia (kilka tygodni do miesięcy)
W tej fazie:
- Napady kaszlu stają się rzadsze i mniej intensywne
- Kaszel może nawracać przy infekcjach dróg oddechowych nawet przez kilka miesięcy
- Dziecko powoli odzyskuje siły i apetyt
Diagnostyka i leczenie krztuśca
Rozpoznanie krztuśca opiera się na obrazie klinicznym oraz badaniach laboratoryjnych. Lekarz może zlecić:
- Wymaz z nosogardzieli na posiew bakteryjny
- Badania PCR wykrywające DNA bakterii – najszybsza i najbardziej czuła metoda
- Badania serologiczne wykrywające przeciwciała – przydatne w późniejszych fazach choroby
- Badanie morfologii krwi (charakterystyczna jest leukocytoza z limfocytozą)
- Badanie CRP, które w przypadku krztuśca może być tylko nieznacznie podwyższone
Leczenie krztuśca obejmuje:
Antybiotykoterapię – najczęściej stosowane są makrolidy (azytromycyna, klarytromycyna, erytromycyna). Antybiotyki są najbardziej skuteczne, gdy zostaną podane w pierwszych dwóch tygodniach choroby. Ich głównym celem jest zmniejszenie zakaźności pacjenta, natomiast w mniejszym stopniu wpływają na przebieg już rozwiniętej choroby.
Leczenie objawowe:
- Nawodnienie – bardzo ważne, zwłaszcza gdy dziecko wymiotuje po napadach kaszlu
- Odpoczynek w spokojnym, dobrze nawilżonym pomieszczeniu
- Unikanie czynników drażniących drogi oddechowe (dym, kurz, silne zapachy)
- Łagodzenie kaszlu (choć klasyczne leki przeciwkaszlowe zazwyczaj nie są skuteczne w krztuścu)
W ciężkich przypadkach, szczególnie u niemowląt, może być konieczna hospitalizacja w celu:
- Monitorowania epizodów bezdechu
- Podawania tlenu
- Zapewnienia odpowiedniego nawodnienia
- W najcięższych przypadkach – wsparcia oddechowego
Powikłania krztuśca u dzieci
Krztusiec może prowadzić do poważnych powikłań, szczególnie u dzieci poniżej 1. roku życia:
Powikłania oddechowe:
- Zapalenie płuc (najczęstsze powikłanie)
- Rozedma płuc
- Odma opłucnowa
- Niewydolność oddechowa
Powikłania neurologiczne:
- Drgawki
- Encefalopatia (w wyniku niedotlenienia mózgu podczas napadów kaszlu)
Inne powikłania:
- Krwawienia (z nosa, spojówek, do mózgu)
- Przepuklina
- Złamania żeber (w wyniku intensywnego kaszlu)
- Zaburzenia odżywiania (z powodu wymiotów po napadach kaszlu)
U niemowląt krztusiec może prowadzić do zatrzymania oddechu i śmierci. Szacuje się, że około 1% niemowląt poniżej 6. miesiąca życia chorujących na krztusiec umiera z powodu powikłań.
Profilaktyka krztuśca
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania krztuścowi są szczepienia ochronne. W Polsce szczepienie przeciwko krztuścowi jest obowiązkowe i podawane w ramach szczepionki skojarzonej DTaP (błonica, tężec, krztusiec).
Schemat szczepień obejmuje:
- Szczepienia podstawowe w 2., 4. i 6. miesiącu życia
- Szczepienia uzupełniające w 16-18. miesiącu życia oraz w 6. roku życia
- Dawkę przypominającą w 14. roku życia
Ważna jest również ochrona niemowląt poprzez strategię „kokonu” – szczepienia osób z najbliższego otoczenia dziecka (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie, opiekunowie). Ta metoda tworzy barierę ochronną wokół niemowlęcia, które jest najbardziej narażone na ciężki przebieg choroby.
Zaleca się również szczepienie kobiet w ciąży (między 27. a 36. tygodniem), co zapewnia przekazanie przeciwciał ochronnych dziecku jeszcze przed narodzinami. To niezwykle ważna forma ochrony, która zabezpiecza noworodka w pierwszych miesiącach życia, zanim otrzyma własne szczepienia.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, jeśli u dziecka wystąpią:
- Napadowy kaszel zakończony wymiotami lub charakterystycznym „pianiem”
- Epizody bezdechu lub sinienia (szczególnie u niemowląt) – to stan wymagający natychmiastowej pomocy medycznej
- Trudności z oddychaniem
- Długotrwały kaszel (ponad 2 tygodnie)
- Kontakt z osobą chorą na krztusiec
Wczesna diagnoza i leczenie mogą znacząco zmniejszyć ryzyko powikłań oraz ograniczyć rozprzestrzenianie się choroby. Nie należy bagatelizować nawet łagodnych objawów, szczególnie jeśli w otoczeniu pojawiły się przypadki krztuśca.
Krztusiec, choć kojarzy się głównie z chorobą dziecięcą, może wystąpić w każdym wieku, również u osób zaszczepionych, u których jednak przebieg choroby jest zazwyczaj łagodniejszy. Odporność poszczepienna z czasem słabnie, dlatego tak ważne są dawki przypominające, zwłaszcza dla osób mających kontakt z niemowlętami. Świadomość objawów tej choroby oraz przestrzeganie zalecanego kalendarza szczepień stanowią najlepszą ochronę przed krztuścem i jego poważnymi konsekwencjami.