Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej to bolesna dolegliwość, która może znacząco wpłynąć na komfort codziennego funkcjonowania. Choroba ta wywołana jest przez wirusa opryszczki pospolitej (HSV) i objawia się charakterystycznymi zmianami w jamie ustnej. Dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, powodując dyskomfort podczas jedzenia, mówienia czy nawet zwykłego uśmiechania się. W artykule przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące przyczyn, objawów oraz skutecznych metod leczenia tej uciążliwej przypadłości.
Czym jest opryszczkowe zapalenie jamy ustnej?
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej (stomatitis herpetica) to wirusowa choroba infekcyjna wywołana przez wirus opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1), rzadziej typu 2 (HSV-2). Schorzenie to charakteryzuje się występowaniem bolesnych zmian w obrębie jamy ustnej, które mogą obejmować dziąsła, język, podniebienie, wewnętrzną stronę policzków oraz wargi.
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej należy odróżnić od aftowego zapalenia jamy ustnej, które ma inne podłoże i charakteryzuje się występowaniem pojedynczych, okrągłych owrzodzeń.
Choroba występuje w dwóch formach:
- Pierwotne opryszczkowe zapalenie jamy ustnej – pojawia się przy pierwszym kontakcie z wirusem, najczęściej u dzieci i młodzieży
- Nawrotowe opryszczkowe zapalenie jamy ustnej – występuje u osób, które już wcześniej miały kontakt z wirusem HSV
Po pierwszej infekcji wirus pozostaje w organizmie na całe życie, ukrywając się w zwojach nerwowych, skąd może się uaktywniać w sprzyjających okolicznościach, powodując nawroty choroby.
Przyczyny opryszczkowego zapalenia jamy ustnej
Główną przyczyną opryszczkowego zapalenia jamy ustnej jest zakażenie wirusem HSV-1. Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną czy przedmiotami, które miały kontakt z wirusem.
Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby lub jej nawrotu to:
- Osłabiony układ odpornościowy (np. w przebiegu innych chorób)
- Stres fizyczny i psychiczny
- Ekspozycja na intensywne promieniowanie słoneczne
- Zmiany hormonalne (np. menstruacja, ciąża)
- Urazy mechaniczne jamy ustnej
- Gorączka lub przeziębienie
- Zmęczenie i wyczerpanie organizmu
Wirus HSV jest niezwykle zaraźliwy, szczególnie w fazie aktywnej infekcji, gdy pojawiają się pęcherzyki. Zakażenie może nastąpić poprzez wspólne używanie naczyń, sztućców, ręczników czy pocałunki.
Objawy opryszczkowego zapalenia jamy ustnej
Objawy pierwotnego zakażenia wirusem HSV mogą być bardzo intensywne i obejmować nie tylko jamę ustną, ale również ogólny stan organizmu. Rozpoznanie choroby ułatwia charakterystyczny obraz kliniczny.
Objawy prodromalne (wczesne)
Przed pojawieniem się właściwych zmian w jamie ustnej, pacjent może odczuwać:
- Mrowienie, pieczenie lub świąd w miejscu, gdzie pojawią się zmiany
- Ogólne złe samopoczucie
- Podwyższoną temperaturę ciała
- Ból gardła
- Powiększone i bolesne węzły chłonne podbródkowe i szyjne
Zmiany w jamie ustnej
Charakterystyczne objawy w jamie ustnej to:
- Początkowo małe, czerwone plamy przekształcające się w pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym
- Po pęknięciu pęcherzyków tworzą się bolesne owrzodzenia z żółtawym lub białawym nalotem
- Zmiany mogą występować na języku, dziąsłach, podniebieniu, wewnętrznej stronie policzków i warg
- Przy rozległym zakażeniu może dojść do zlania się zmian i powstania większych obszarów owrzodzeń
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej u dzieci często objawia się jako tzw. zapalenie dziąseł opryszczkowe (gingivostomatitis herpetica), gdzie zmiany koncentrują się głównie na dziąsłach.
Dodatkowo mogą wystąpić:
- Nieprzyjemny zapach z ust
- Nadmierne ślinienie się
- Trudności w przyjmowaniu pokarmów i płynów z powodu bólu
- Odmowa jedzenia, szczególnie u dzieci
Diagnostyka i leczenie
Rozpoznanie opryszczkowego zapalenia jamy ustnej zwykle opiera się na charakterystycznym obrazie klinicznym i wywiadzie. W wątpliwych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak wymaz ze zmiany chorobowej do badania PCR lub badania serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko wirusowi HSV.
Metody leczenia
Leczenie ma głównie charakter objawowy i przeciwwirusowy:
1. Leki przeciwwirusowe – najskuteczniejsze są preparaty zawierające acyklowir (np. Heviran, Zovirax), które hamują namnażanie wirusa. Leki te są najbardziej efektywne, gdy zostaną zastosowane w początkowej fazie infekcji, najlepiej w ciągu pierwszych 48 godzin od pojawienia się objawów.
2. Leczenie objawowe:
- Środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol, ibuprofen)
- Płukanki antyseptyczne do jamy ustnej (np. z chlorheksydyną)
- Żele i płyny znieczulające miejscowo (zawierające lidokainę lub benzokainę)
- Preparaty przyspieszające gojenie ran w jamie ustnej
3. Dieta i nawodnienie:
- Spożywanie miękkich, niepikantnych pokarmów
- Unikanie kwaśnych i słonych potraw, które mogą podrażniać zmiany
- Odpowiednie nawodnienie organizmu
- Stosowanie chłodnych napojów i potraw (np. lodów), które mogą łagodzić ból
Domowe sposoby łagodzenia objawów
Oprócz leczenia farmakologicznego, można zastosować domowe metody łagodzenia dolegliwości:
- Płukanie jamy ustnej roztworem soli kuchennej (1/2 łyżeczki soli na szklankę ciepłej wody) kilka razy dziennie
- Stosowanie kostek lodu do miejscowego znieczulenia bolesnych obszarów
- Ssanie tabletek z witaminą C, które mogą przyspieszać gojenie
- Stosowanie miodu manuka, który ma właściwości przeciwbakteryjne i łagodzące
- Picie naparu z szałwii, która wykazuje działanie przeciwzapalne i antyseptyczne
Ważne jest utrzymanie odpowiedniej higieny jamy ustnej, jednak należy stosować miękkie szczoteczki i delikatne, bezzapachowe pasty do zębów, aby nie podrażniać zmian. Szczotkowanie powinno być ostrożne, ale regularne, by zapobiec nadkażeniom bakteryjnym.
Profilaktyka i zapobieganie nawrotom
Ponieważ wirus HSV pozostaje w organizmie na całe życie, ważna jest profilaktyka nawrotów choroby:
- Unikanie bliskiego kontaktu z osobami z aktywną opryszczką
- Nieużywanie wspólnych naczyń, sztućców i przedmiotów higieny osobistej
- Wzmacnianie odporności poprzez zdrowy styl życia, odpowiednią dietę bogatą w witaminy i regularna aktywność fizyczną
- Unikanie czynników wywołujących nawroty (stres, nadmierna ekspozycja na słońce)
- Stosowanie preparatów z filtrem UV na usta podczas ekspozycji na słońce
- W przypadku częstych nawrotów – profilaktyczne stosowanie leków przeciwwirusowych po konsultacji z lekarzem
W przypadku opryszczkowego zapalenia jamy ustnej u dzieci, szczególnie ważne jest nauczenie ich zasad higieny i unikania rozprzestrzeniania wirusa na inne osoby. Należy wyjaśnić dziecku, dlaczego nie powinno dzielić się jedzeniem, napojami czy przyborami toaletowymi z innymi.
Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej, choć uciążliwe, zwykle ustępuje samoistnie w ciągu 7-14 dni. Jednak w przypadku rozległych zmian, wysokiej gorączki, trudności w przyjmowaniu płynów lub braku poprawy po kilku dniach, należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Szczególnej uwagi wymagają przypadki u małych dzieci, osób starszych oraz pacjentów z obniżoną odpornością, u których choroba może przebiegać ciężej i prowadzić do poważniejszych powikłań.